ΑΠΟΦΑΣΗ ΤΟΥ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟΥ (δεύτερο τμήμα)
της 29ης Οκτωβρίου 2020 (*)
«Προδικαστική παραπομπή – Κοινωνική ασφάλιση – Κανονισμός (ΕΚ) 883/2004 – Άρθρο 20, παράγραφος 2 – Οδηγία 2011/24/ΕΕ – Άρθρο 8, παράγραφοι 1 και 5, καθώς και παράγραφος 6, στοιχείο δʹ – Υγειονομική ασφάλιση – Νοσοκομειακή περίθαλψη παρεχόμενη σε κράτος μέλος διαφορετικό από το κράτος μέλος ασφαλίσεως – Άρνηση χορηγήσεως προηγούμενης εγκρίσεως – Νοσοκομειακή περίθαλψη η οποία μπορεί να παρασχεθεί αποτελεσματικά στο κράτος μέλος ασφαλίσεως – Άρθρο 21 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης – Διαφορετική μεταχείριση λόγω θρησκείας»
Στην υπόθεση C‑243/19,
με αντικείμενο αίτηση προδικαστικής αποφάσεως δυνάμει του άρθρου 267 ΣΛΕΕ, που υπέβαλε το Augstākās tiesa (Senāts) (Ανώτατο Δικαστήριο, Λεττονία) με απόφαση της 8ης Μαρτίου 2019, η οποία περιήλθε στο Δικαστήριο στις 20 Μαρτίου 2019, στο πλαίσιο της δίκης
κατά
Veselības ministrija,
ΤΟ ΔΙΚΑΣΤΗΡΙΟ (δεύτερο τμήμα),
συγκείμενο από τους A. Arabadjiev (εισηγητή), πρόεδρο τμήματος, K. Lenaerts, Πρόεδρο του Δικαστηρίου, ασκούντα καθήκοντα δικαστή του δευτέρου τμήματος, A. Kumin, T. von Danwitz και P. G. Xuereb, δικαστές,
γενικός εισαγγελέας: G. Hogan
γραμματέας: M. Aleksejev, προϊστάμενος μονάδας,
έχοντας υπόψη την έγγραφη διαδικασία και κατόπιν της επ’ ακροατηρίου συζητήσεως της 13ης Φεβρουαρίου 2020,
λαμβάνοντας υπόψη τις παρατηρήσεις που υπέβαλαν:
– ο A, εκπροσωπούμενος από τον S. Brady, barrister, τον P. Muzny, avocat, και τον E. Endzelis, advokāts,
– το Veselības ministrija, εκπροσωπούμενο από την I. Viņķele και τον R. Osis,
– η Λεττονική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη αρχικώς από τις I. Kucina και L. Juškeviča και στη συνέχεια από τις L. Juškeviča και V. Soņeca,
– η Ιταλική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από την G. Palmieri, επικουρούμενη από την M. Russo, avvocato dello Stato,
– η Πολωνική Κυβέρνηση, εκπροσωπούμενη από τους B. Majczyna και M. Horoszko καθώς και από την M. Malczewska,
– η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εκπροσωπούμενη από τον B.‑R. Killmann καθώς και από τις A. Szmytkowska και I. Rubene,
αφού άκουσε τον γενικό εισαγγελέα που ανέπτυξε τις προτάσεις του κατά τη συνεδρίαση της 30ής Απριλίου 2020,
εκδίδει την ακόλουθη Απόφαση:
Σύνοψη C-243/19 -1
Υπόθεση C-243/19
Σύνοψη της αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως κατά το άρθρο 98, παράγραφος 1, του Κανονισμού Διαδικασίας του Δικαστηρίου
Ημερομηνία καταθέσεως: 20 Μαρτίου2019
Αιτούν δικαστήριο: Augstākā tiesa (Senāts)(Λεττονία)
Ημερομηνία της αποφάσεως του αιτούντος δικαστηρίου: 8 Μαρτίου 2019
Αναιρεσείων: A
Αναιρεσίβλητος: Veselības ministrija
Αντικείμενο της κύριας δίκης
Προσφυγή κατά της αρνήσεως εκδόσεως ευνοϊκής διοικητικής πράξεως (έγκριση) για τη λήψη προγραμματισμένης υγειονομικής περίθαλψης σε άλλο κράτος μέλος.
Αντικείμενο και νομική βάση της αιτήσεως εκδόσεως προδικαστικής αποφάσεως
Το αιτούν δικαστήριο ζητεί, σύμφωνα με το άρθρο 267 ΣΛΕΕ, να ερμηνευθεί το άρθρο 20, παράγραφος 2, του κανονισμού (ΕΚ) 883/2004, το άρθρο 56 ΣΛΕΕ και το άρθρο 8, παράγραφος 5, της οδηγίας 2011/24/ΕΕ, προκειμένου να διευκρινιστεί εάν, κατά τη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη διαθεσιμότητα της θεραπείας, θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και παράγοντες που δεν σχετίζονται με ιατρικά θέματα, όπως η θρησκευτική ελευθερία.
Προδικαστικά ερωτήματα
Πρέπει το άρθρο 20,παράγραφος 2,του κανονισμού (ΕΚ) 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Απριλίου 2004, για το συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας, σε συνδυασμό με τοάρθρο21, παράγραφος 1, του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ένα κράτος μέλος μπορεί να αρνηθεί την έγκριση που προβλέπεται στο άρθρο 20,παράγραφος 1,του εν λόγω κανονισμού, εάν στο κράτος διαμονής του ενδιαφερομένου είναι διαθέσιμη νοσοκομειακή περίθαλψη της οποίας η ιατρική αποτελεσματικότητα δεν αμφισβητείται, αλλά η χρησιμοποιούμενη μέθοδος θεραπείας δεν είναι σύμφωνη με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόμου αυτού;
Πρέπει το άρθρο 56 της Συνθήκης για τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης και το άρθρο 8,παράγραφος 5, της οδηγίας 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης, σε συνδυασμό με το άρθρο 21,παράγραφος 1,του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, να ερμηνευθεί υπό την έννοια ότι ένα κράτος μέλος μπορεί να αρνηθεί την έγκριση που προβλέπεται στο άρθρο 8,παράγραφος 1,της εν λόγω οδηγίας, εάν στο κράτος ασφάλισηςτου ενδιαφερομένουείναι διαθέσιμη νοσοκομειακή περίθαλψητης οποίας η ιατρική αποτελεσματικότητα δεν αμφισβητείται,αλλά η χρησιμοποιούμενη μέθοδος θεραπείας δεν είναι σύμφωνη με τιςθρησκευτικές πεποιθήσεις του ατόμουαυτού;
Παρατιθέμενεςδιατάξεις του δικαίου της Ένωσης
Άρθρα 56 ΣΛΕΕ και 57 ΣΛΕΕ.
Άρθρο 20 του κανονισμού (ΕΚ) 883/2004 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της29ης Απριλίου2004, για τον συντονισμό των συστημάτων κοινωνικής ασφάλειας.
Άρθρα 7 και 8 της οδηγίας 2011/24/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της9ης Μαρτίου 2011, περί εφαρμογής των δικαιωμάτων των ασθενών στο πλαίσιο της διασυνοριακής υγειονομικής περίθαλψης.
Άρθρα 10, παράγραφος 1, και 21, παράγραφος1, του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Παρατιθέμενηνομολογία
Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Αποφάσεις της 5ης Οκτωβρίου 2010, Elchinov, C-173/09, EU:C:2010:581, σκέψεις 43, 65 και 66· της 23ης Οκτωβρίου2003, Inizan, C-56/01, EU:C:2003:578, σκέψεις 45, 46, 59 και 60· της 9ης Οκτωβρίου2014, Petru, C-268/13, EU:C:2014:2271·της 14ης Μαρτίου2017, Achbita, C-157/15, EU:C:2017:203, σκέψη 28, και Bougnaoui και ADDH, C-188/15, EU:C:2017:204, σκέψη 30· της 9ης Μαρτίου 2017, Milkova, C-406/15, EU:C:2017:198, σκέψη 55 · της 3ης Οκτωβρίου2000, Ferlini, C-411/98, EU:C:2000:530, σκέψεις 57 έως 59· της 12ης Ιουλίου 2001, Smits και Peerbooms, C-157/99, EU:C:2001:404, σκέψη 105· της 13ης Μαΐου 2003, Müller-Fauré και van Riet, C-385/99, EU:C:2003:270, σκέψεις 73 y 74· της 12ης Νοεμβρίου 1996, Ηνωμένο Βασίλειο/Συμβουλίου, C-84/94, [EU:C:1996:431,] σκέψη 58· της 13ης Ιουνίου 2017, Florescu κ.λπ., C-258/14, EU:C:2017:448, σκέψη 57·της 19ης Απριλίου2007, Σταματελάκη, C-444/05, EU:C:2007:231, σκέψη 34, και της 11ης Ιουνίου2015, Berlington Hungary κ.λπ., C-98/14, EU:C:2015:386, σκέψη 34.
Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου
Αποφάσεις της1ηςΙουλίου 2014, S.A.S. κατά Γαλλίας, αριθ. 43835/11, §§ 124 και161·της15ηςΙανουαρίου 2013, Eweida κ.λπ. κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθ. 48420/10 κ.λπ., §79·της20ήςΜαΐου2014, McDonald κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθ. 4241/12, § 54, και της16ηςΜαρτίου 2010, Carson και λοιποί κατά Ηνωμένου Βασιλείου, αριθ. 42184/05, § 61·απόφαση της 4ηςΙανουαρίου 2005, Pentiacova κ.λπ. κατά Μολδαβίας, αριθ. 14462/03·και αποφάσεις της7ης Δεκεμβρίου2010, Jakóbski κατά Πολωνίας, αριθ. 18429/06, §§ 47 και50, και της17ηςΔεκεμβρίου2013, Vartic κατά Ρουμανίας(αριθ. 2), αριθ. 14150/08, §§ 45και 48.
Παρατιθέμενες εθνικές διατάξεις
Άρθρα 91 και 111 του Latvijas Republikas Satversmes (Συντάγματος της Δημοκρατίας της Λεττονίας).
Άρθρα 293, σημείο2, 310 (που, κατ’ ουσίαν, αντιστοιχεί στο άρθρο 20, παράγραφος2, του κανονισμού 883/2004), 323, σημείο2, 324, σημείο 2, και 328 της Ministru kabineta 2013. gada 17. decembra noteikumiNr. 1529, «Veselības aprūpes organizēšanas un finansēšanas kārtība» (κανονιστικής απόφασης αριθ. 1529 του Υπουργικού Συμβουλίου, της17ηςΔεκεμβρίου 2013, περί της Οργάνωσης και Χρηματοδότησης της Υγειονομικής Περίθαλψης)
Άρθρο 328 της κανονιστικής απόφασης αριθ. 1529:
«328. Το [Εθνικό Σύστημα Υγείας] επιστρέφει στα πρόσωπα τα οποία δικαιούνται να λάβουν στη Λεττονία υγειονομική περίθαλψη που χρηματοδοτείται από το Δημόσιο Ταμείο τις ιατρικές δαπάνες που κατέβαλαν από ίδιους πόρους για την υγειονομική περίθαλψη που έλαβαν σε άλλο κράτος μέλος της ΕΕ ή του ΕΟΧ ή στην Ελβετία.
328.1. Σύμφωνα με τις διατάξεις του κανονισμού 883/2004 και του κανονισμού 987/2009, καθώς και τους όρους που ισχύουν σε σχέση με τις δαπάνες της υγειονομικής περίθαλψης στο κράτος στο οποίο τα πρόσωπα αυτά έλαβαν την περίθαλψη και σύμφωνα με τις πληροφορίες που προέρχονται από τον αρμόδιο φορέα του κράτους μέλους της ΕΕ ή του ΕΟΧ ή της Ελβετίας σχετικά με το ποσό που πρέπει να επιστραφεί στα πρόσωπα αυτά, εάν:
[...]
328.1.2. το [Εθνικό Σύστημα Υγείας] αποφάσισε να χορηγήσει στα εν λόγω πρόσωπα το έντυπο S2,αλλά αυτά κάλυψαν με ίδιους πόρους τις δαπάνες για την υγειονομική περίθαλψη που έλαβαν.
328.2. Σύμφωνα με τον πίνακα αμοιβών υγειονομικής περίθαλψης που ίσχυε τον χρόνο που τα εν λόγω πρόσωπα έλαβαν τέτοιες υπηρεσίες, ή σύμφωνα με το ποσό της αποζημίωσης που προέβλεπαν οι κανονιστικές αποφάσεις σχετικά με τη διαδικασία για την αποζημίωση των δαπανών για την προμήθεια φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών συσκευών που προορίζονται για τη θεραπεία στα εξωτερικά ιατρεία τον χρόνο της απόκτησης των εν λόγω φαρμάκων και ιατροτεχνολογικών συσκευών, εάν:
328.2.1.τα εν λόγω πρόσωπα έλαβαν προγραμματισμένη υγειονομική περίθαλψη (συμπεριλαμβανομένης εκείνης που προϋποθέτει προηγούμενη έγκριση), εκτός από την περίπτωση του σημείου 328.1.2 και σύμφωνα με τη διαδικασία που προβλέπεται από την παρούσα κανονιστική απόφαση, και η εν λόγω υγειονομική περίθαλψη στη Δημοκρατία της Λεττονίας χρηματοδοτείται από το Δημόσιο Ταμείο.
[...]»
Σύνοψη των πραγματικών περιστατικών και της κύριας δίκης
1 Το τέκνο του αναιρεσείοντος πάσχει από συγγενή καρδιαγγειακή νόσο και για τον λόγο αυτόν έπρεπε να υποβληθεί σε ορισμένη ιατρική διαδικασία που περιλαμβάνει μεταγγίσεις αίματος. Ο αναιρεσείων δηλώνει ότι είναι Μάρτυρας του Ιεχωβά και ότι η διαδικασία αυτή δεν συνάδει με τη θρησκεία του.
2 Δεδομένου ότι η ως άνω διαδικασία δεν είναι διαθέσιμη στη Λεττονία χωρίς μετάγγιση αίματος, ο αναιρεσείων ζήτησε από την Εθνική Υπηρεσία Υγείας τη χορήγηση εντύπου S2 («Πιστοποιητικό δικαιώματος σε περίθαλψη»), το οποίο εγγυάται στον κάτοχό του το δικαίωμα να λάβει ορισμένη προγραμματισμένη υγειονομική περίθαλψη σε άλλο κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κράτος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου ή την Ελβετία.
3 Με απόφαση της 29ης Μαρτίου 2016, η Εθνική Υπηρεσία Υγείας αρνήθηκε να χορηγήσει την έγκριση. Η απόφαση αυτή επικυρώθηκε με απόφαση του Veselības ministrija (Υπουργείου Υγείας) της 15ης Ιουλίου 2016.
4 Ο αναιρεσείων προσέφυγε στα δικαστήρια αιτούμενος την έκδοση ευνοϊκής διοικητικής πράξεως σχετικά με το δικαίωμα του τέκνου του να λάβει ορισμένη προγραμματισμένη υγειονομική περίθαλψη. Το Administratīvā rajona tiesa (διοικητικό πρωτοδικείο)απέρριψε την προσφυγή με απόφαση της 9ης Νοεμβρίου 2016.
5 Επιλαμβανόμενο της έφεσης που άσκησε ο αναιρεσείων, το Administratīvā apgabaltiesa (περιφερειακό διοικητικό δικαστήριο)συντάχθηκε με το σκεπτικό του πρωτοδικείου και απέρριψε την έφεση με απόφαση της 10ης Φεβρουαρίου 2017.
6 Πρώτον, έκρινε ότι δεν πληρούται μία εκ των σωρευτικών προϋποθέσεων που απαιτούνται για τη χορήγηση του εντύπου S2, δηλαδή η επίμαχη υγειονομική υπηρεσία να μη δύναται να παρασχεθεί στη Λεττονία. Δεύτερον, ανέφερε ότι, δεδομένου ότι η μέθοδος θεραπείας πρέπει να βασίζεται σε ιατρικά κριτήρια, η Εθνική Υπηρεσία Υγείας, αρνούμενη να χορηγήσει έγκριση για υπηρεσίες που μπορούν να παρασχεθούν στη Λεττονία, δεν περιόρισε το δικαίωμα επιλογής του αναιρεσείοντος όσον αφορά την παροχή υπηρεσιών υγείας, η δε απόφαση της Υπηρεσίας δεν συνδέεται με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του αναιρεσείοντος. Συγκεκριμένα, ο ασθενής έχει το δικαίωμα να αρνηθεί να λάβει ορισμένη θεραπεία και να επιλέξει άλλη, πλην όμως στην περίπτωση αυτή το κράτος δεν είναι υποχρεωμένο να χρηματοδοτήσει την εν λόγω εναλλακτική θεραπεία. Τρίτον, προκειμένου να επιστραφούν οι δαπάνες σύμφωνα με το ποσό που καθορίστηκε στη Λεττονία, η Εθνική Υπηρεσία Υγείας πρέπει να χορηγήσει προηγούμενη έγκριση, την οποία δεν ζήτησε ο αναιρεσείων. Τέταρτον, η θρησκευτική ελευθερία δεν αποτελεί απόλυτο δικαίωμα και, υπό ορισμένες περιστάσεις, είναι δυνατός ο περιορισμός της. Περαιτέρω, εν προκειμένω πρόκειται για τη θρησκευτική ελευθερία του αναιρεσείοντος και όχι του τέκνου του· εντούτοις, η ελευθερία των γονέων να αποφασίζουν για τα τέκνα τους σε σημαντικά ζητήματα μπορεί να περιοριστεί χάριν της προστασίας του μείζονος συμφέροντος των ανηλίκων.
7 Ο αναιρεσείων άσκησε αναίρεση ενώπιον του αιτούντος δικαστηρίου, ήτοι του Augstākā tiesa (Senāts) (Ανωτάτου Δικαστηρίου).
8 Ο αναιρεσείων ανέφερε στις προτάσεις του ότι, προκειμένου να αποφευχθεί η πρόκληση βλάβης στην υγεία του ανηλίκου, η επέμβαση ήδη πραγματοποιήθηκε στις 22 Απριλίου 2017 στην Πολωνία.
Κύρια επιχειρήματα των διαδίκων της κύριας δίκης
9 Ο αναιρεσείων υποστηρίζει ότι το Administratīvā apgabaltiesa έσφαλε κρίνοντας ότι όποιος ζητεί την προσαρμογή της υγειονομικής περίθαλψης στην προσωπική του κατάσταση χάνει το δικαίωμα χρηματοδότησης της εν λόγω περίθαλψης από το Δημόσιο Ταμείο. Το κράτος υποχρεούται να δημιουργήσει ένα σύστημα υγειονομικής περίθαλψης προσαρμοσμένο στις προσωπικές συνθήκες του ασθενούς, το οποίο να λαμβάνει υπόψη τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των γονέων ή των κηδεμόνων των ανήλικων ασθενών.
10 Η θεραπεία των ασθενών πρέπει να διασφαλίζεται με τον σεβασμό, στο σύνολό της, της αξιοπρέπειας του ασθενούς, συμπεριλαμβανομένων των ηθικών αξιών και των θρησκευτικών πεποιθήσεών του. Ωστόσο, το Administratīvā apgabaltiesa ανέλυσε τις πεποιθήσεις αυτές μόνον σε σχέση με το δικαίωμα των γονέων να επιλέγουν την ιατρική περίθαλψη του ανηλίκου. Δεν εξέτασε αν, με τον τρόπο αυτό, οι αρχές υποχρεώνουν έμμεσα τους γονείς να παραιτηθούν από τις θρησκευτικές πεποιθήσειςτους.
11 Κατά την άποψη του αναιρεσείοντος, συντρέχει παραβίαση της αρχής της απαγορεύσεως των διακρίσεων, διότι το κράτος αντιμετώπισε με τον ίδιο τρόπο τον αναιρεσείοντα και ασθενείς οι οποίοι, δεδομένης της διαφορετικής προσωπικής κατάστασής τους, δεν χρειάζονται προσαρμογή των μεθόδων θεραπείας.
12 Ο αναιρεσείων ισχυρίζεται ότι ούτε το Υπουργείο Υγείας ούτε οποιαδήποτε άλλη αρχή δέχθηκαν ότι προσβλήθηκαν τα δικαιώματα του τέκνου του. Συνεπώς, δεν υπήρχε έρεισμα για την εφαρμογή διατάξεων διεθνών συμβάσεων στην προκείμενη περίπτωση. Επίσης, δεν έχει εφαρμοστεί το δίκαιο της Ένωσης και η νομολογία του Δικαστηρίου, και επομένως πρέπει να υποβληθεί αίτηση προδικαστικής αποφάσεως.
13 Το Υπουργείο Υγείας συμφωνεί με την Εθνική Υπηρεσία Υγείας ότι, προκειμένου να χορηγηθεί το έντυπο S2, ο ενδιαφερόμενος πρέπει να πληροί μια σειρά σωρευτικών απαιτήσεων: να υφίσταται υποχρέωση χρηματοδότησης της εν λόγω υπηρεσίας υγειονομικής περίθαλψης από το Δημόσιο Ταμείο, η περίθαλψη να είναι απαραίτητη προκειμένου να αποφευχθεί η μη αναστρέψιμη επιδείνωση των ζωτικών λειτουργιών ή της κατάστασης της υγείας και η εν λόγω υγειονομική περίθαλψη να μη δύναται να παρασχεθεί στη Λεττονία. Η διάταξη αυτή, η οποία απαντάται τόσο στην εθνική νομοθεσία όσο και στον κανονισμό 883/2004, είναι διάταξη αναγκαστικού δικαίου και δεν καταλείπει στις αρχές διακριτική ευχέρεια κατά την έκδοση της διοικητικής πράξεως. Επομένως, δεν πληρούται η τελευταία εκ των απαιτήσεων αυτών, δεδομένου ότι στην προκειμένη περίπτωση η αιτούμενη υπηρεσία μπορεί να παρασχεθεί στη Λεττονία, αν και ο αναιρεσείων αντιτίθεται στις μεταγγίσεις συστατικών αίματος για θρησκευτικούς λόγους.
14 Το Υπουργείο Υγείας υποστηρίζει ότι η νομοθεσία θέτει εύλογους περιορισμούς στην προσαρμογή της υγειονομικής περίθαλψης σε κάθε μεμονωμένη περίπτωση, προκειμένου να διασφαλίζεται στον μέγιστο δυνατό βαθμό η ορθολογική κατανομή των οικονομικών πόρων και να προστατεύεται το συμφέρον του συνόλου της κοινωνίας στην παροχή ιατρικής περίθαλψης υψηλής ποιότητας στη Λεττονία.
15 Επιπλέον, το Υπουργείο Υγείας υποστηρίζει ότι δεν δικαιολογείται η εφαρμογή των διατάξεων της οδηγίας 2011/24/ΕΕ, διότι ο αναιρεσείων δεν είχε ζητήσει προηγούμενη έγκριση προκειμένου να του επιστραφούν οι δαπάνες σύμφωνα με τις τιμές που καθορίζονται στη Λεττονία.
16 Τέλος, το Υπουργείο Υγείας ισχυρίζεται ότι η νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τη διασυνοριακή υγειονομική περίθαλψη κωδικοποιείται στην οδηγία 2011/24, η οποία, ωστόσο, προβλέπει την επιστροφή των δαπανώντων εν λόγω υπηρεσιών σύμφωνα με το ποσό που καθορίζεται στη Λεττονίακαι όχι σύμφωνα με το ποσό που καθορίζεται στο κράτος στο οποίο παρασχέθηκε η εν λόγω υπηρεσία.
Συνοπτική έκθεση του σκεπτικού της αιτήσεως προδικαστικής αποφάσεως
17 Δεδομένου ότι το τέκνο του αναιρεσείοντος έχει ήδη λάβει ιατρική περίθαλψη, ο αναιρεσείων θα μπορούσε να υποβάλει αίτηση για την επιστροφή των ιατρικών δαπανών που καταβλήθηκαν με ίδιους πόρους για την περίθαλψη αυτή, αν διαπιστωθεί ότι οι αρχές αρνήθηκαν αδικαιολόγητα τη χορήγηση του εντύπου S2.
18 Δεδομένου ότι το έντυπο S2 χορηγείται εφόσον πληρούνται οι ανωτέρω σωρευτικές απαιτήσεις, εν προκειμένω πρέπει να αποσαφηνιστεί το περιεχόμενο του άρθρου 20, παράγραφος 2, του κανονισμού 883/2004 και να ελεγχθεί αν, εν προκειμένω, πληρούνται οι απαιτήσεις που απορρέουν από την εν λόγω διάταξη.
19 Στην υπό κρίση υπόθεση αμφισβητείται η συμμόρφωση με το δεύτερο κριτήριο, ήτοι αν, λαμβανομένης υπόψη της κατάστασης της υγείας του τέκνου του αναιρεσείοντος τη δεδομένη χρονική στιγμή και της πιθανής εξέλιξης της νόσου, η θεραπευτική αγωγή θα μπορούσε να παρασχεθεί στη Λεττονία εγκαίρως από ιατρική άποψη.
20 Κατά τη νομολογία του Δικαστηρίου, δεν είναι δυνατή η άρνηση της έγκρισης όταν πληρούται η πρώτη απαίτηση που θέτει η ίδια αυτή διάταξη και δεν μπορεί να παρασχεθεί εγκαίρως η ίδια ή εξίσου αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή εντός του κράτους μέλους κατοικίας του ενδιαφερόμενου.
21 Γεννώνται αμφιβολίες σχετικά με τη φράση «μπορεί να παρασχεθεί εγκαίρως η ίδια ή εξίσου αποτελεσματική θεραπευτική αγωγή εντός του κράτους μέλους κατοικίας του ενδιαφερόμενου» και σχετικά με το αν «το σύνολο των περιστάσεων» που, κατά την ομολογία του Δικαστηρίου, πρέπει να συνεκτιμηθούν για να αξιολογηθεί η συγκεκριμένη περίπτωση περιλαμβάνουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις.
22 Η θρησκευτική ελευθερία αφ’ εαυτής δεν υποχρεώνει το κράτος να προσαρμόζει τη θεραπεία στις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάθε προσώπου και να τη χρηματοδοτεί. Ωστόσο, το κράτος έχει υποχρέωση να παρέχει υγειονομική περίθαλψη που είναι πολιτισμικά αποδεκτή. Αντιστρόφως, αν η επίμαχη εκτίμηση δεν λαμβάνει υπόψη τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, η επιλογή θεραπείας σύμφωνα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του προσώπου προϋποθέτει ότι το εν λόγω πρόσωπο θα πρέπει να καταβάλει τις σχετικές δαπάνες, γεγονός που θα πρέπει να θεωρηθεί δυσμενής μεταχείρισή του.
23 Κατά τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαγορεύεται η εφαρμογή των ίδιων κανόνων σε διαφορετικές περιπτώσεις, διότι άλλως υφίσταται έμμεση διάκριση, εκτός αν επιδιώκεται θεμιτός σκοπός και αν υπάρχει σχέση αναλογικότητας μεταξύ των χρησιμοποιούμενων μέσων και του επιδιωκόμενου σκοπού.
24 Στην παρούσα υπόθεση, ο σκοπός της εφαρμογής της ίσης μεταχείρισης ή ενός εκ πρώτης όψεως ουδέτερου κριτηρίου θα μπορούσε να είναι η προστασία της δημόσιας υγείας και τα δικαιώματα των τρίτων, δηλαδή η ανάγκη διατήρησης στην ημεδαπή επαρκούς, ισόρροπης και διαρκούς παροχής ποιοτικής νοσοκομειακής περίθαλψης, καθώς και η ανάγκη διασφάλισης της οικονομικής σταθερότητας του συστήματος ασφάλισης ασθενείας. Δεδομένου ότι, κατά το αιτούν δικαστήριο, η προσαρμογή της θεραπείας στις θρησκευτικές πεποιθήσεις μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική πρόσθετη επιβάρυνση του προϋπολογισμού για την υγεία, θα μπορούσε να θεωρηθεί θεμιτός σκοπός σύμφωνα με τη νομολογία του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
25 Όσον αφορά τη σχέση αναλογικότητας, το αιτούν δικαστήριο επισημαίνει ότι η νοσοκομειακή περίθαλψη των ασθενών συνδέεται μεν με σημαντικές δαπάνες και, σύμφωνα με τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκή Ένωση, το κράτος διαθέτει ευρεία διακριτική ευχέρεια, ιδίως όσον αφορά την κατανομή των πόρων, πλην όμως, για να εκτιμηθεί η αρχή αυτή στο πλαίσιο της θρησκευτικής ελευθερίας, πρέπει να ελεγχθεί αν επιτυγχάνεται εύλογη ισορροπία μεταξύ ατομικών και συλλογικών συμφερόντων, ακόμη και όταν αυτό συνεπάγεται πρόσθετο κόστος για το κράτος. Εν κατακλείδι, το αιτούν δικαστήριο διερευνά αν ένα κράτος μέλος μπορεί να αρνηθεί να χορηγήσει την επίμαχη έγκριση, ακόμη και αν η μέθοδος της νοσοκομειακής περίθαλψης που είναι διαθέσιμη στο κράτος της κατοικίας του προσώπου, η ιατρική αποτελεσματικότητα της οποίας δεν αμφισβητείται, δεν συνάδει με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του.
26 Ταυτοχρόνως, το αιτούν δικαστήριο αμφιβάλλει ως προς το αν η απαίτηση αναλογικότητας πληρούται όταν οι δαπάνες υγειονομικής περίθαλψης που παρέχεται στο πρόσωπο σε άλλο κράτος μέλος δεν καλύπτονται καθόλου σε περίπτωση κατά την οποία, λόγω των θρησκευτικών του πεποιθήσεων, το εν λόγω πρόσωπο δεν μπορεί να λάβει την απαραίτητη νοσοκομειακή περίθαλψη στο κράτος μέλος στο οποίο κατοικεί.
27 Συγκεκριμένα, λαμβανομένου υπόψη ότι, σύμφωνα με το εθνικό δίκαιο, για την παροχή προγραμματισμένης νοσοκομειακής καρδιοχειρουργικής περίθαλψης απαιτείται προηγούμενη έγκριση και, από την άποψη αυτή, το άρθρο 7,παράγραφος 1, της οδηγίας ορίζει ότι, με την επιφύλαξη του κανονισμού 883/2004 και βάσει των διατάξεων των άρθρων 8 και 9 της οδηγίας, το κράτος μέλος ασφάλισης εξασφαλίζει επιστροφή των εξόδων υγειονομικής περίθαλψης σύμφωνα με τις τιμές του κράτους αυτού, το αιτούν δικαστήριο δεν είναι βέβαιο αν το εν λόγω πρόσωπο πρέπει να θεωρηθεί ότι μπορεί να λάβει την αναγκαία θεραπεία στο έδαφος του κράτους μέλους ασφάλισης εγκαίρως από ιατρική άποψη, ακόμη και αν η διαθέσιμη μέθοδος θεραπείας στο εν λόγω κράτος μέλος δεν συνάδει με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις του προσώπου
